Hoogbegaafdheid op de kaart 

Wist je dat zo’n 10 procent van de studenten op het HBO en het WO vermoedelijk hoogbegaafd is? Volgens onderzoek uit 2017 maakte 21% van de hoogbegaafde respondenten hun studie in het hoger onderwijs niet af vanwege te weinig motivatie, gebrek aan studievaardigheden en onderpresteren. Ook kampten zij vaker dan andere studenten met een andere manier van informatieverwerking, perfectionisme, faalangst, succesangst, hoge gevoeligheid, eenzaamheid en somberheid wegens gemiste aansluiting met anderen. Toch is deze groep niet goed in beeld. Loes Mulders (VU) en Lydwine Pijloo (HvA) zetten zich hiervoor in.

Hoogbegaafde studenten en aansluitingsonderwijs 
Een percentage van leerlingen op het VWO is hoogbegaafd. Iemand is hoogbegaafd als de IQ-score 130 is of hoger. Aan deze definitie heeft een leraar op de middelbare school misschien niet zoveel. Je ziet niet aan iemand wat zijn of haar IQ-score is. Het is dan ook niet altijd bekend dat een leerling hoogbegaafd is, bij de school of bij de leerling zelf. Gelukkig zijn er steeds meer scholen die letten op de kenmerken van hoogbegaafdheid, zijnde o.a. sterk rechtvaardigheidsgevoel, snelle denker, nieuwsgierig, kritisch, complex en divergent denken, ouder/volwassener overkomen, hoog sensitief, intens, goed geheugen.

Volgens Exentra zijn er drie types hoogbegaafden, namelijk: de presteerder, de zelfstandige en de afhankelijke. De presteerder kan hoge prestaties neerzetten, ongeacht of het in het interessegebied valt. De zelfstandige moet het nut inzien of het moet in het interessegebied vallen om een hoge prestatie te leveren. Een hoge prestatie is bij de zelfstandige vaak buiten de context van school. De afhankelijke wil niet afgerekend worden op volgende verwachtingen; wanneer het niet moet kan er hoog gepresteerd worden. Het kan dat de leerling dan op school onder niveau presteert en daardoor niet opvalt als hoogbegaafd.

Het zijn vooral de onderpresteerders die vaak de weg van VWO naar HAVO gaan, omdat ze dat op capaciteiten kunnen redden. Dan gaan ze vervolgens naar het HBO en merken dat ze ook daar niet op de juiste plek zitten. Omwille van hun ontwikkelingsvoorsprong kunnen ze veelal niet aarden met de medestudenten, die ze als te kinderachtig en onrijp ervaren. Het niveau van de stof prikkelt ze niet en is niet uitdagend genoeg. De kans op uitval neemt toe. Ook leerlingen die pas te laat inzicht krijgen in eigen kunnen, lopen de kans het VWO niet meer te halen en dan via de HAVO op het HBO te belanden. Net als degenen die ervoor kiezen om onder de radar te vliegen – ze doen liever HAVO, want dan hebben ze meer vrije tijd. Bij deze groepen studenten is de kans op verveling en afhaken enorm. Hier biedt het wisselstroomproject een welkom perspectief en uitdaging om uit te zoeken wat mogelijk is om op de goede studieplek te komen: bv. haal je propedeuse goed binnen een jaar dan kan je door naar het WO. Waarom kan dit goed werken? De student kan, omdat de stof niet te veel van hem of haar vraagt, met weinig inzet een succesbeleving bereiken. Dit kan de smaak naar meer aanwakkeren. En door het wisselstroomproject krijgt de student de kans en het perspectief om naar een opleiding op zijn of haar eigen niveau toe te werken en wordt bij de overstap naar de universiteit geholpen.

Het is dus zoals hierboven beschreven niet zo dat een hoogbegaafde leerling altijd succesvol is op school. Door bijvoorbeeld verveling of frustratie door onbegrip, kan een leerling leerproblemen krijgen. Het is van belang dat ook deze groep leerlingen goede begeleiding krijgt. Sommige scholen zijn hier al actief mee bezig, bijvoorbeeld met educatie gericht op het ontdekken van hun eigen brein of hoogbegaafde leerlingen ervaringen laten uitwisselen. Ook een gedifferentieerd curriculum, extra uitdagingen en de mogelijkheid tot versnelde examinering kunnen helpen de leerlingen gemotiveerd te houden.

Om een goede overdracht mogelijk te maken tussen het voortgezet en hoger onderwijs is het van belang dat beide partijen aandacht hebben voor dit thema. De VU wil daarom meer aandacht gaan besteden aan hoogbegaafdheid. Door passende, persoonlijke begeleiding te bieden kan een student tot zijn of haar recht komen op de universiteit. Potentie kan benut worden en uitval kan deels voorkomen worden. Een student kan zich dan gezien en gehoord voelen, wat voor iedere groep studenten van belang is.

De VU biedt uiteenlopende mogelijkheden voor een student die meer uitdaging zoekt in de studententijd. Dit hebben we samengebracht op één pagina op onze website: extra-uitdaging, gepromoot met flyers beschikbaar op de campus. Op die manier hebben we alvast een klein begin gemaakt voor de studenten op de VU.

In de regio Amstelland en Haarlemmermeer zijn er twee samenwerkingsverbanden met de VU om te werken aan een doorgaande lijn in de begeleiding van hoogbegaafde kinderen. De doorgaande lijn vraagt aandacht bij overgangen tussen opvang, scholen en vervolgonderwijs. Voor de overgang van het voortgezet onderwijs naar het wetenschappelijk onderwijs hebben we een werkgroep opgericht waaraan een aantal docenten van de VO-scholen deelnemen.

Vanuit het Ministerie van OC&W is een subsidie toegekend voor een project waarmee het landen en overstappen van (vermoedelijk) hoogbegaafde studenten binnen het HBO en het WO (Project Wisselstroom) vergemakkelijkt zou moeten worden. Iedere student verdient het om zich veilig, gezien, uitgedaagd en gelukkig te voelen. Het project duurt drie jaar en start met een onderzoek naar wat hoogbegaafde studenten nodig hebben. Er wordt gesproken met eerste- en tweedejaars studenten, leerlingen vanaf klas 4 van de havo en het vwo en met experts en belanghebbenden. Het doel van het project is om een coachingstraject te ontwikkelen met bijbehorende training zodat deze groep vanaf het begin van hun studie in beeld is en ondersteund kan worden.

Ken je een middelbare scholier, student en/of expert die graag wil meedenken? Neem contact op met l.n.pijloo@hva.nl of met l.a.j.mulders@vu.nl.