De overgang van voortgezet speciaal naar hoger onderwijs

Uitdagingen
Marit en Linda: “Studenten met een ondersteuningsvraag kunnen bepaalde voorzieningen nodig hebben om het hoger onderwijs goed te kunnen volgen. Die voorzieningen moeten geregeld zijn, zodat de student het onderwijs vanaf het begin goed kan volgen. Daarnaast moet de student ook het gevoel krijgen dat er een veilig studieklimaat is voor studenten met een ondersteuningsvraag.”

Marjolein: “Het is niet zo dat alles wat in het vso mogelijk was aan voorzieningen en ondersteuning ook zonder meer op dezelfde manier in het ho kan worden geboden. Daarnaast spreken we in het hoger onderwijs veelal (nog) van functiebeperking i.p.v. ondersteuningsvraag / ondersteuningsbehoefte en kun je terecht bij een studentendecaan i.p.v. zorgcoördinator. Als een vso-leerling dat niet weet, kan hij/zij al voor de start van de studie informatie mislopen of documenten verkeerd invullen.”

Marit en Linda: “Ook is de structuur van het onderwijs anders. Waar in het vso de zorg, faciliteiten en begeleiding goed zijn geregeld en het ook vanzelfsprekend is dat de student die zorg krijgt, omdat iedere student op het speciaal onderwijs een bepaalde ondersteuningsvraag heeft, is dit bij het hoger onderwijs anders. Hier heb je studenten met en zonder ondersteuningsvraag bij elkaar. Hierdoor moeten de studenten met een ondersteuningsvraag, van welke aard dan ook, zelf bij een docent, begeleider of decaan aankloppen om de nodige voorzieningen te regelen.”

Aanbevelingen
Marit en Linda: “Voor het vso is het van belang dat zij de zorg, faciliteiten en begeleiding bieden aan de leerlingen, maar dat ze de leerlingen er ook van bewust maken wat ze nodig hebben en hoe ze dit op het hoger onderwijs kunnen regelen. Voor de leerling is het van belang dat die weet wat de rechten en plichten op het hoger onderwijs zijn. Op deze manier kan de leerling goed voorbereid worden op het hoger onderwijs.

Hoger onderwijsinstellingen zijn hier steeds meer mee bekend en verzorgen ook steeds meer voorzieningen, faciliteiten en begeleiding, maar de leerling moet wel zelf goed weten wat hij/zij nodig heeft om het onderwijs goed te kunnen volgen. De vanzelfsprekendheid van zorg in het speciaal onderwijs moet dus geduid worden en dat is vaak nog een uitdaging voor alle betrokkenen.”

Marjolein: “In het ho worden al de nodige voorzieningen geboden, denk aan extra tijd en aparte ruimtes, en door corona is hier ook een slag gemaakt qua andere vormen van onderwijs en toetsen, maar er zijn wel verschillen tussen opleidingen en instellingen. We zien zeker een beweging naar meer inclusie en ook het VN-verdrag inzake personen met een handicap draagt hier aan bij. De aanbeveling is dus het voorzetten van de koers: ruimer denken kan, mag en moet!”

Marit en Linda: “Voordat de student met de opleiding begint, is het belangrijk dat een student al de mogelijkheid heeft om te melden dat diegene een ondersteuningsvraag heeft. Daarna is het belangrijk dat de juiste informatie gegeven wordt aan de student en dat er goed gevolg gegeven wordt aan het gesprek om de student ook op de onderwijsinstelling te behouden. Een paar tips hiervoor zijn:

• Informatievoorziening die inspeelt op studeren met ondersteuningsvraag, zodat studenten zien dat ze kunnen studeren in een veilig studieklimaat.
• Plan een intakegesprek en leg in dit gesprek uit wat je onder een ondersteuningsvraag verstaat.
• Zorg dat de studenten informatie ontvangen over de vervolgprocedure.
• Wijs op het belang van openheid en geef duidelijkheid over de voorzieningen waarop de student aanspraak kan maken.
• Vertel de student dat je zorgvuldig omgaat met hun ondersteuningsvraag en dat je rekening houdt met de regels van de Europese privacywetgeving. Voor het delen binnen de onderwijsinstelling is namelijk expliciete toestemming van de student nodig.”

Uitdagingen
Marjolein: “In het ho wordt een andere houding van een leerling verwacht dan in het vso: meer zelfstandigheid en initiatief.”

Marit en Linda: “In het hoger onderwijs wordt er stilzwijgend vanuit gegaan dat de studenten die dit niveau aankunnen voldoende zelfredzaam zijn. Studenten in de overgang van vso naar ho kunnen dit niveau qua intelligentie misschien wel aan, maar hebben wel begeleiding en ondersteuning nodig op andere vlakken: denk hierbij aan sociale interacties, maar ook 21st century skills als studievaardigheden en plannen.”

Aanbevelingen
Marit en Linda: “Voor de leerling is het dan belangrijk dat hij/zij duidelijk heeft: wat heb ik nodig om succesvol te kunnen studeren. Die bewustwording over waar liggen mijn kwaliteiten en wat heb ik van een onderwijsinstelling nodig om die tot uiting te laten komen is belangrijk. Het voortgezet onderwijs kan de leerlingen hierin begeleiden, maar de leerling moet het uiteindelijk ook zelf weten en doen.”

Marjolein: “Het tijdig beginnen met oriënteren is van belang en de vso-professional (de vso-medewerker die betrokken is bij de overgang) kan de leerling bijvoorbeeld helpen bij een stappenplan. Voer ook samen het gesprek over de haalbaarheid van de studies waar de leerling interesse in heeft. En wanneer de leerling zich gaat aanmelden voor een studie is het tijdig melden van de ondersteuningsvraag belangrijk, de vso-professional kan ook dit stimuleren. Door het kenbaar te maken, kunnen op tijd processen in gang worden gezet voor begeleiding en voorzieningen om zo goed mogelijk te kunnen starten met de studie. De leerling is zelf verantwoordelijk voor de overdracht van gegevens (denk aan: belemmeringen, voorzieningen die zijn geboden, wat nodig is), maar ook hier kan de vso-professional adviseren en ondersteunen, zodat de overdracht zo ‘warm’ mogelijk is.”

Uitdagingen
Marjolein: “Voor vso-leerlingen met een ondersteuningsvraag is een doorgaande onderwijs- en ondersteuningslijn dus heel belangrijk. De vso-professional (de vso-medewerker die betrokken is bij de overgang) heeft daarin een grote rol.”

Aanbevelingen
Marjolein: “Voor de doorgaande lijn is het voor betrokken professionals van belang om actuele kennis te hebben op het gebied van o.a. ondersteuningsvragen in zowel het vso als ho, en de onderlinge samenwerking tussen vso en ho te blijven versterken. En het is aan te bevelen om de overgang te evalueren: hoe doen de leerlingen met een ondersteuningsvraag het in het ho? Op basis hiervan kan beleid eventueel bijgesteld worden en kunnen verbeteracties in gang worden gezet.”

• Handreiking Bijdragen aan een succesvolle overgang van vo naar ho voor leerlingen met een ondersteuningsbehoefte (Thijsen et al., 2018)
• Artikel Succesvolle inclusie-initiatieven in het hoger onderwijs: Expertisecentrum inclusief onderwijs in gesprek met een aantal voorlopers (Verbeek, 2019)
• ECIO-webpagina met informatie en publicaties over de overgang van vso naar ho
• ECIO-webpagina met veelgestelde vragen over de instroom en doorstroom naar het hoger onderwijs
• ECIO-webpagina Implementeren en borgen van de doelen van het VN-verdrag handicap
• Studenten kunnen terecht op de website www.hogeronderwijstoegankelijk.nl. Deze website is bedoeld voor studenten met een functiebeperking of bijzondere omstandigheden, zodat zij op één plek informatie kunnen vinden over mogelijke aanpassingen en regelingen waarover je met je onderwijsinstelling in gesprek kunt gaan
• Handreiking Loopbaanbegeleiding voor leerlingen met ASS (Wiersema, 2021)
• Website www.autismewerktwel.nl met praktische tips voor studenten en onderwijsprofessionals om samen succesvol de eindstreep te halen
• Universal Design for Learning (UDL): Een onderwijsontwerp met diversiteit als uitgangspunt, waardoor het rekening houdt met verschillende leerstijlen, talenten en mogelijke belemmeringen