4 november 2021: OPeRA conferentie

Keynote 1: Professionalisering van leraren mens en maatschappijvakken en talen: de kracht van professionele leergemeenschappen
Door: Carla van Boxtel en Eline van Batenburg

In deze keynote bekijken wij hoe de ontwikkeling van de vakdidactische bekwaamheid van docenten verloopt in verschillende fases van hun loopbaan, welke belemmerende en bevorderende factoren hierbij een rol spelen, welke ondersteuning voor docenten voorhanden is en welke uitdagingen dit biedt aan de verscheidene partners die betrokken zijn bij het duurzaam professionaliseren van docenten. We illustreren dit met voorbeelden uit de maatschappijvakken en de talen.

Prof. dr. Carla van Boxtel is hoogleraar vakdidactiek geschiedenisonderwijs, Interfacultaire Lerarenopleiding / Research Institute of Child Development and Education, Universiteit van Amsterdam.

Eline van Batenburg werkt als docentenopleider Moderne Vreemde Talen op de Hogeschool van Amsterdam. Vanuit het Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding (HvA) doet zij onderzoek naar taaldidactiek. Samen met Marrit van de Guchte maakt zij de podcast Taal, gewoon doen! (www.taalgewoondoen.nl)

Keynote 2: Waarom jongeren geen talenstudies kiezen (maar ze dat wel zouden moeten overwegen)

Door: Maaike Koffeman

Nederlanders staan internationaal bekend om hun brede talenkennis. In ons voortgezet onderwijs leren de meeste jongeren minimaal twee moderne vreemde talen. Buiten de algemene voordelen die dat oplevert in het hoger onderwijs en op de arbeidsmarkt, zou het talenonderwijs idealiter een deel van die jongeren moeten enthousiasmeren voor een vervolgopleiding in het taal- en cultuurdomein. We zien echter dat dit steeds minder het geval is: instroomcijfers in de talenstudies lopen terug, waardoor er veel te weinig talendocenten en andere taal- en cultuurprofessionals worden opgeleid om aan de maatschappelijke vraag te voldoen. Maaike Koffeman verklaart dit aan de hand van de mechanismen die spelen rond profiel- en studiekeuze en reikt een aantal oplossingsrichtingen aan.

Maaike Koffeman is universitair docent Franse letterkunde en algemene cultuurwetenschappen aan de Radboud Universiteit. Zij is daarnaast sinds 2018 actief als beleidsmedewerker bij het Nationaal Platform voor de Talen.

Workshop: Verdieping in Professionalisering van leraren mens en maatschappijvakken en talen: de kracht van professionele leergemeenschappen
Door: Carla Boxtel en Eline van Batenburg

De bijbehorende workshop heeft een sensibiliserend karakter. Met behulp van verschillende werkvormen inventariseren we met deelnemers vakdidactische ontwikkelpunten, creëren zij hun eigen vergezicht en gaan we in gesprek over mogelijk te bewandelen paden om dit vergezicht dichterbij te brengen.

Prof. dr. Carla van Boxtel is hoogleraar vakdidactiek geschiedenisonderwijs, Interfacultaire Lerarenopleiding / Research Institute of Child Development and Education, Universiteit van Amsterdam.

Eline van Batenburg werkt als docentenopleider Moderne Vreemde Talen op de Hogeschool van Amsterdam. Vanuit het Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding (HvA) doet zij onderzoek naar taaldidactiek. Samen met Marrit van de Guchte maakt zij de podcast Taal, gewoon doen! (www.taalgewoondoen.nl)

Workshop: Doorontwikkeling TMC-partners

Door: Jeroen Goedkoop

In deze workshop gaan we verder met de ontwikkeling van het nieuwe netwerk TMC-partners. We zullen een update geven van de ontwikkelingen (Nederlands, Economie en Aardrijkskunde zijn in ontwikkeling, de andere vakken moeten volgen). Ook zullen we u een schets voorleggen van het ontwikkeltraject voor de komende jaren, en u vragen daar uw mening bij te geven. Maar we gaan ook verder met u in gesprek over de issues.

Voor de vwo docent gaat het erom om met zoveel mogelijk kennis en inspiratie en daardoor motivatie en plezier het eigen vak te kunnen geven, maar ook om daarbij met andere vakken samen te kunnen werken om de leerling beter voor te bereiden op de vaak zeer brede ho-opleidingen. Voor hen en hun scholen is de vraag hoe het netwerk daarop in kan spelen. De hoop van de ho-opleidingen is dat het netwerk kan bijdragen aan het verminderen van de nog steeds vaak hoge uitval.

Meestal is de precieze voorkennis van de leerling niet de doorslaggevende factor, maar gaat het vooral om de studievaardigheid van de student en het vermogen om kennis te integreren in de meestal zeer brede maatschappijgerichte ho-opleidingen. Deze polariteit dient ons mede te informeren over de richting waarin we het netwerk verder gaan inrichten. Zoals altijd in onderwijs: genoeg stof voor discussie, maar ook heel veel mogelijkheid om elkaar te inspireren! Daarnaast krijgt u praktische manieren aangeboden over hoe het netwerk in uw onderwijs een rol kan spelen.

Jeroen Goedkoop is de nieuwe kwartiermaker van Taal, Maatschappij en Cultuurpartners. Tevens is hij FNWI-projectleider op het terrein van aansluiting voortgezet onderwijs – FNWI/UvA/hoger onderwijs. Hij houdt zich onder andere bezig met projecten op het gebied van inclusiviteit en kansengelijkheid en de inzet van studenten daarbij. Ook denkt hij met de Amsterdamse lerarenopleidingen mee over vernieuwingen bij de eerstegraads bètalerarenopleidingen.

Workshop: Het DUDOC-ALFA programma en de docent-onderzoeker in de Moderne Vreemde Talen

Door: Bert Le Bruyn en Leslie Piggott

Het DUDOC-ALFA programma biedt sinds 2014 eerstegraads bevoegde docenten de mogelijkheid om, naast hun baan in het onderwijs, vier jaar lang een promotieonderzoek uit te voeren op het terrein van de vakdidactiek van de geesteswetenschappen. In deze workshop kijken we terug op de promotietrajecten van de eerste generatie docent-onderzoekers binnen het DUDOC-ALFA programma en met name binnen de Moderne Vreemde Talen. We doen dit vanuit het perspectief van de verworven inzichten, maar ook vanuit het perspectief van de docent-onderzoekers en wat het DUDOC-ALFA programma betekend heeft voor hun onderwijs en school.

Bert Le Bruyn is verbonden aan de Universiteit Utrecht en is lid van het Meesterschapsteam Moderne Vreemde Talen (MVT).

Leslie Piggott is verbonden aan de NHL Stenden en behoort tot de eerste generatie docent-onderzoekers die via het DUDOC-ALFA programma gepromoveerd zijn.

Workshop: De rol van gepromoveerde leraren in het vo

Door: Lidewij van Gils en Loes Mulders

Dankzij lerarenbeurzen wordt het aandeel gepromoveerde docenten in het vo steeds groter. De promotietrajecten zelf worden ook van harte door schoolleiders ondersteund. Tijdens en na hun promotie zijn deze docenten bij uitstek geschikt om een rol te spelen in de vo-wo-aansluiting, maar ook op andere terreinen in de school kunnen en willen ze graag hun expertise inzetten, zo blijkt uit een rondvraag onder deze groep. Het thema dat we willen behandelen in deze workshop is of en hoe dat momenteel gebeurt en waar mogelijkheden liggen om hun inbreng nog te vergroten. In de workshop wisselen we ervaringen uit, maar luisteren we ook naar gepromoveerde docenten zelf die aangeven wat ze momenteel doen, waar ze kansen zien binnen de school en in vo-wo-netwerken en hoe schoolleiders daarbij een rol zouden kunnen spelen.

Loes Mulders is Programmamanager van het Pre-University College bij de VU. Dit netwerk is onder andere gericht op samenwerking tussen scholen en de universiteit: leerlingen kennis laten maken met verschillende inhouden en studeren, docenten kennis laten delen op het gebied van aansluiting vo-wo. Loes heeft daarnaast ook ervaring als projectleider introductiedagen, lerarenopleider en vakdidacticus (godsdienst en levensbeschouwing) bij de masteropleiding voor eerstegraads leraren.

Lidewij van Gils is Universitair Docent Latijn, werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam bij de afdeling ACASA: Amsterdam Centre for Ancient Studies and Archaeology. Tevens is ze in het landelijke programma Meesterschap trekker van de afdeling Klassieke Talen en initieert en ondersteunt zij onderzoeks- en outreachactiviteiten op het gebied van vakdidactiek en onderwijsorganisatie. Na haar studie Klassieken aan de Vrije Universiteit promoveerde ze in 2009 aan dezelfde universiteit op een proefschrift over de ‘narrationes’ in Cicero’s forensische toespraken. Als expert in linguïstische benaderingen van klassieke talen is ze betrokken bij het bekroonde onderzoeksprogramma Anchoring Innovation. In 2017 werd ze verkozen tot Docent van het Jaar aan de Vrije Universiteit Amsterdam, waar ze van 2010 tot 2020 universitair docent was.

Workshop: Hoe kunnen we leerlingen enthousiasmeren voor taal en cultuur?

Door: Maaike Koffeman

Studiekiezers hebben vaak een eenzijdig beeld van taal- en cultuuropleidingen en zijn slecht bekend met de arbeidsmarktperspectieven van afgestudeerden in dat domein. Het Nationaal Platform voor de Talen heeft in opdracht van de universiteiten een aantal tools ontwikkeld om de beeldvorming rond talenstudies te verbeteren en de aansluiting tussen voortgezet en hoger onderwijs te verbeteren. Tijdens deze workshop presenteert Maaike Koffeman een aantal concrete instrumenten om jongeren te enthousiasmeren voor taal en cultuur en gaat zij met u in gesprek over de rol die verschillende spelers binnen de schoolorganisatie daarin kunnen spelen.

Maaike Koffeman is universitair docent Franse letterkunde en algemene cultuurwetenschappen aan de Radboud Universiteit. Zij is daarnaast sinds 2018 actief als beleidsmedewerker bij het Nationaal Platform voor de Talen.

Workshop: Interdisciplinair werken doe je samen

Door: Marjolijn Feddema en Bart Groeneveld

Deze workshop is bedoeld voor iedereen die interdisciplinair werken op school wil introduceren of verder wil uitbouwen. Marjolijn Feddema werkt als vo-docent Nederlands op de middelbare school ALASCA. Deze school is interdisciplinair opgezet, waardoor zij allerlei praktijkvoorbeelden kan geven. Je begrijpt dan beter waar docenten kansen kunnen benutten en waar zij tegenaan lopen bij interdisciplinair werken. Aangezien er in het ho vaak interdisciplinair gewerkt wordt, is het van belang dat leerlingen deze manier van werken al ervaren hebben op de middelbare school. Dat bevordert immers de aansluiting tussen vo en ho.

Naast voorbeelden en praktijkervaring ga je ook zelf aan de slag met interdisciplinair werken op jouw school of onderwijsinstelling. Je ontwikkelt een plan om interdisciplinair werken op jouw school te introduceren of verder uit te bouwen als er al tussen secties of vakken wordt samengewerkt. Je stelt heldere doelen op en zet concrete stappen om deze doelen te bereiken. Je krijgt hulpmiddelen om de verschillende invalshoeken, groepen mensen, kansen en bedreigingen uit te beelden, waardoor je de organisatie van je ideeën goed voor je ziet.

Het is daarbij nadrukkelijk de bedoeling om van de ervaringen van andere schoolleiders te leren. Je pitcht je plan aan de groep met als doel om elkaar weer op ideeën te brengen en gegevens te kunnen uitwisselen om later nog eens met die schoolleider in contact te komen die succesvol een interdisciplinair project op haar school heeft laten organiseren. We houden nadrukkelijk rekening met ieders ervaring met interdisciplinair werken.

Marjolijn Feddema is eerstegraads vo-docent Nederlands op middelbare school ALASCA, een middelbare school die interdisciplinair is opgezet. Zij heeft ook ervaring in het ho als coördinator van de aansluiting tussen vo en ho voor het schoolvak Nederlands. Marjolijn krijgt energie van het begeleiden van leerlingen bij het verwerven van complexe taalvaardigheden, zodat ze hun gedachten en gevoelens zo goed mogelijk kunnen uiten. Ze vindt het geweldig als het lukt om haar enthousiasme voor taal en literatuur over te brengen op de leerlingen. Ze is gepassioneerd over vakdidactiek en ontwikkelt haar lessen continue door. Daarom is ze ook commissielid voor de Werkgroep Onderzoek en Didactiek Nederlands (WODN).

Bart Groeneveld is projectleider bij Bètapartners, een vo-ho netwerk gericht op docentenprofessionalisering en curriculumontwikkeling, waarin het hoger onderwijs, voortgezet onderwijs, bedrijven en maatschappelijke instellingen samenwerken aan actueel en inspirerend bètaonderwijs in de regio Amsterdam e.o. Bètapartners verbindt het voortgezet en hoger onderwijs. Bart heeft ervaring met interdisciplinair werken, met name op het vlak van STEAM (science, technology, engineering, arts and math).

Workshop: Vakinhoudelijk netwerken als docentprofessionalisering: Nederlands in Utrecht als voorbeeld

Door: Erwin Mantingh

Is er een acute noodzaak voor docentprofessionalisering bij de talen, Nederlands in het bijzonder? Ja, de toestand in sombere tinten en grove lijnen geschilderd: veel leerlingen vinden het vak saai en makkelijk, docenten vinden het vak zwaar en er is een lerarentekort; tegelijk is er sprake van een zorgwekkende maatschappelijke ontwikkeling als ontlezing, lopen de studentenaantallen bij de studie Nederlands terug, zijn het schoolvak en de wetenschap uit elkaar gegroeid, is er wel beproefde nieuwe didactiek maar bereikt die de schoolbanken mondjesmaat… En er is ook alle aanleiding voor docentprofessionalisering: de roep om het schoolvak inhoudelijk te verrijken en de aanstaande bijstelling van het curriculum en de examens.

Geen reden om bij de pakken neer te zitten, integendeel. Naast andere initiatieven is er in Utrecht een vakdidactisch docentennetwerk voor docenten Nederlands opgericht waarin oud-studenten en stagebegeleiders van de UU en HU goede praktijken en nieuwe inzichten uitwisselen aansluitend bij recent en lopend onderzoek. De eerste ervaringen zijn heel positief. Zelfs in een online setting bleek het mogelijk docenten elkaar te laten voeden en enthousiasmeren. In de workshop bespreken we mogelijke succesfactoren en gaan we in op de vraag op welke manier scholen kunnen bijdragen aan docentprofessionalisering in de vorm van netwerkvorming.

Erwin Mantingh is lerarenopleider en vakdidacticus Nederlands aan de Universiteit Utrecht. Hij werkte daarvoor als onderzoeker-docent aan de universiteit en als leraar in het vo. Hij is lid van het Meesterschapsteam Nederlands. Hij begeleidt een docentontwikkelteam en is initiator van het Vakdidactisch Netwerk Nederlands Utrecht.

Workshop: Leraar, een kleurrijk beroep: het stimuleren van persoonlijke ontwikkeling in samenhang met schoolontwikkeling?

Door: Hester van de Kuilen

Het project ‘Leraar in Amsterdam, een kleurrijk beroep’ is één van de projecten binnen de Taskforce Lerarentekort Amsterdam. Het project richt zich op professionalisering van ervaren leraren in relatie tot schoolontwikkeling (s-HRM). In deze workshop wordt met behulp van voorbeelden en portretten van leraren toegelicht hoe de professionaliseringstrajecten bijdragen aan schoolontwikkeling en wat de eerste resultaten ervan zijn. Maar ook welke uitdagingen er nog zijn om persoonlijke ontwikkeling van leraren strategisch te verbinden met school- en onderwijsontwikkelingen. Samen met de deelnemers aan deze workshop wordt verkend wat er aan deze uitdagingen ten grondslag ligt en vooral ook wat men, vanuit verschillende rollen (rector, teamleider, leraar), hieraan kan doen.

Hester van de Kuilen, van oorsprong vo-docent geschiedenis en CKV, is projectmanager ‘Leraar in Amsterdam, een kleurrijk beroep’. In deze rol houdt zij zich onder andere bezig met docentprofessionalisering in relatie tot school- en onderwijsontwikkeling. Dit doet ze niet alleen in Amsterdam, maar ook in een aantal internationale projecten (Indonesië, Jordanië). Daarnaast is zij projectleider Terugdringen Tekorten Techniekdocenten en is zij als onderwijsadviseur verbonden aan de Hogeschool van Amsterdam.